عبادت در روایاتروایات مختلفی در مورد عبادت آمده است که در اين مختصر به بعضى از آنها اشاره مى‌شود. ۱ - نعمت عبادت۱ـ قال الامام الصادق (علیه‌السّلام): قال اللّه تبارک و تعالی: یا عبادی الصدّیقین، تنعّموا بعبادتی فی الدّنیا، فانّکم تتنعّمون بها فی الآخرة امام صادق (علیه‌السّلام): خدای تبارک و تعالی فرموده است: ای بندگان راستین من! در دنیا به عبادت من متنعّم شوید؛ زیرا که در آخرت به وسیله آن متنّعم می‌گردید. ۲ - عاشق عبادت۲ـ قال رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): افضل النّاس من عشق العبادة فعانقها، و احبّها بقلبه، و با شرها بجسده، و تفرّغ لها، فهو لایبالی علی ما اصبح من الدّنیا علی عسر‌ام علی یسر پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): برترین مردم کسی است که عاشق عبادت شود؛ پس، دست در گردن آن آویزد و از صمیم دل دوستش بدارد و با پیکر خود با آن در آمیزد و خویشتن را وقف آن گرداند؛ و او را باکی نباشد که دنیایش به سختی گذرد یا به آسانی. ۳ - بهترین کار۳ـ قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): کفی بالعبادة شغلا بهترین کار و سر گرمی عبادت است. ۴ـ قال الامام علی (علیه‌السّلام): فاتّقوا اللّه الّذی نفعکم بموعظته، و وعظکم برسالته، و امتنّ علیکم بنعمته، فعبّدوا انفسکم لعبادته، و اخرجوا الیه من حقّ طاعته امام علی (علیه‌السّلام): پس بترسید از خدایی که با پند خویش به شما سود رسانده و با رسالتش (که از طریق پیامبران به شما ابلاغ کرده) شما را‌اندرز داده و با نعمت‌هایش بر شما منت نهاده است. بنابراین، جان‌های خود را برای عبادت او رام سازید و حقّ طاعتش را به جای آورید. ۵ـ عنه (علیه‌السّلام): العبادة فوز [۸]
ابوالفتح آمدی، غرر الحکم، ص۶۵، ح۶۵۵۹.
[۹]
ابوالفتح آمدی، غرر الحکم، ص۶۵، ح۴۰۶۶.
[۱۰]
ابوالفتح آمدی، غرر الحکم، ص۶۵، ح۵۱۴۷.
[۱۱]
ابوالفتح آمدی، غرر الحکم، ص۶۵، ح۶۵۰۴
[۱۲]
ابوالفتح آمدی، غرر الحکم، ص۶۵، ح۹۴۹۰.
عبادت، رستگاری است. ۶ـ عنه (علیه‌السّلام): فضیلة السّادة حسن العبادة برتری بزرگان (به) نیکویی عبادت است. ۷ـ عنه (علیه‌السّلام): اذا احبّ اللّه عبداً الهمه حسن العبادة هرگاه خداوند بنده‌ای را دوست بدارد، نیکویی عبادت را در دل او می‌افکند. ۸ـ عنه (علیه‌السّلام): دوام العبادة برهان الظّفر بالسّعادة استمرار عبادت، دلیل دستیابی به سعادت است. ۹ـ عنه (علیه‌السّلام): فی الانفراد لعبادة اللّه کنوز الارباح در خلوتِ عبادت خدا، گنج‌های سود است. ۱۰ـ عنه (علیه‌السّلام): ما تقرّب متقرّب بمثل عبادة اللّه هیچ تقرّب جوینده‌ای، به چیزی چون عبادت خدا، به او نزدیک نشد. ۴ - حکمت عبادت۱۱ـ قال الامام الرضا (علیه‌السّلام) (فی بیان علّة العبادة): لئلاّ یکونوا ناسین لذکره، و لا تارکین لادبه، و لا لاهین عن امره و نهیه، اذا کان فیه صلاحهم و قوامهم.فلو ترکوا بغیر تعبّد لطال علیهم الامد فقست قلوبهم امام رضا (علیه‌السّلام): در توضیح علت عبادت، می‌فرماید: تا این که مردم یاد خدا را فراموش نکنند و آداب او را وا نگذارند و از اوامر و نواهی او غافل نشوند؛ زیرا درستی و قوام آنان در دین است.اگر بدون تعبّد به حال خود رها می‌شدند پس از مدّتی دل‌هایشان سخت می‌شد. ۵ - وقف عبادت۱۲ـ قال رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله: یقول ربّکم: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی املا قلبک غِنیً و املا یدیک رزقا.یا بن آدم! لا تباعد منّی فاملا قلبک فقرا و املا یدیک شغلا پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): پروردگارتان می‌فرماید: ای فرزند آدم! خود را برای عبادت من فارغ گردان تا دلت را پر از بی نیازی کنم و دستانت را آکنده از روزی سازم.ای فرزند آدم! از من دوری مکن، که دلت را از فقر انباشته می‌کنم و دستانت را از گرفتاری می‌آکنم. ۱۳ـ قال الامام الصادق (علیه‌السّلام): فی التّوراة مکتوب: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی املا قلبک خوفاً، و ان لا تفرّغ لعبادتی املا قلبک شغلا بالدّنیا ثمّ لا اَسُدُّ فاقتک.و اکلک الی طلبها امام صادق (علیه‌السّلام): در تورات نوشته شده است: ای آدم! خود را برای عبادت من فارغ گردان تا دلت را از ترس(از خودم) پر کنم؛ اگر خود را برای عبادت من فارغ نسازی، دلت را از اشتغال به دنیا انباشته می‌کنم و آن گاه درِ نیاز را به رویت نبندم و تو را به آنچه در طلب آن هستی وا گذارم. ۱۴ـ عنه (علیه‌السّلام): فی التّوراة مکتوب: یا بن آدم! تفرّغ لعبادتی املا قلبک غِنیً، و لا اکلک الی طلبک.و عَلَیَّ ان اَسُدَّ فاقتک و املا قلبک خوفا منّی.و ان لا تفرّغ لعبادتی املا قلبک شغلا بالدّنیا ثُمَّ لا اسد فاقتک، و اکِلکَ الی طلبک در تورات نوشته شده است: ای پسر آدم! خودت را وقف عبادت من کن تا دلت را از بی نیازی آکنده سازم و تو را به خواسته ات وا نگذارم؛ و بر من است که درِ نیازمندی را به روی تو ببندم و دلت را از ترس پر کنم.اگر خود را وقف عبادت من نسازی، دلت را از گرفتاری به دنیا پر کنم، سپس در نیاز را به رویت نبندم و تو را به خواسته ات وا گذارم. ۱۵ـ قال رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): تفرّغوا لطاعة اللّه و عبادته قبل ان ینزل بکم من البلاء ما یشغلکم عن العبادة [۲۳]
وَرّام بن ابی فراس حلی، تنبیه الخواطر، ج۲، ص۱۲۰.
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): خود را برای طاعت خدا و عبادت او فارغ سازید، پیش از آن که گرفتاری و بلایی به شما رسد که از عبادت بازتان دارد. ۶ - تفسیر عبادت۱۶ـ قال الامام الصادق (علیه‌السّلام) ـ لمّا سئل عن العبادة ـ حسن النّیة بالطاعة من الوجوه الّتی یطاع اللّه منها امام صادق (علیه‌السّلام) در پاسخ به این پرسش که عبادت چیست، فرمود: داشتن حسن نیّت در طاعت از چهره‌هایی که از طریق آنها خداوند اطاعت می‌شود (مقصود امام معصوم است). ۱۷ـ فی حدیث المعراج: یا احمد، هل تدری متی یکون لی العبد عابدا؟ قال: لا یا ربّ، قال: اذا اجتمع فیه سبع خصال: ورع یحجزه عن المحارم.و صَمتٌ یکفّه عمّا لا یعینه، و خوف یزداد کلّ یوم من بکائه، و حیاء یستحی منّی فی الخلاء، و اکل ما لابدّ منه، و یبغض الدّنیا لبغضی لها، و یحبّ الاخیار لحبّی ایّاهم در حدیث معراج آمده است: ای احمد! آیا می‌دانی که بنده چه وقت مرا بندگی می‌کند؟ عرض کرد: نه، ای پروردگار. فرمود: هر گاه هفت خصلت در او فراهم آید: پارسایی و ورعی که مانع او از حرام‌ها شود و سکوتی که او را از سخنان بیهوده باز دارد و ترسی که هر روز بر گریه او بیفزاید و شرمی که در خلوت و تنهایی از من داشته باشد و به‌اندازه‌ی ضرورت بخورد و دنیا را ناخوش دارد چون من آن را ناخوش دارم و نیکان را دوست بدارد چون من آنان را دوست می‌دارم. قال الامام الرضا (علیه‌السّلام): اول عبادة الله تعالی معرفته، و اصل معرفة الله توحیده. امام رضا (علیه‌السّلام): سر آغاز عبادت خدای تعالی، شناخت اوست و ریشه‌ی شناخت خدا یگانه دانستن او. ۷ - حقیقت بندگی۱۸ـ قال الامام الصادق (علیه‌السّلام) لمّا سئل عن حقیقة العبودیّة: ثلاثة اشیاء: ان لا یری العبد لنفسه فیما خَوَّلَهُ الیه مٌلکاً، لانّ العبید لا یکون لهم مُلکٌ. یرون المال مال اللّه یضعونه حیث امرهم اللّه تعالی به، ولا یدّبر العبد لنفسه تدبیراً و جملة اشتغاله فیما امره اللّه تعالی به ونهاه عنه...فهذا اوّل درجة المتّقین امام صادق (علیه‌السّلام) در پاسخ به پرسش درباره‌ی حقیقت بندگی، فرمود: حقیقت بندگی سه چیز است: این که بنده در آن چه خداوند به او عطا فرموده است برای خود مالکیتی قائل نباشد؛ زیرا بندگان مالک چیزی نیستند، مال را متعلّق به خدا می‌دانند و آن را هر جا که خدای تعالی فرمان داده است به مصرف می‌رسانند.بنده برای خود تدبیر و چاره‌اندیشی نمی‌کند و تمام اشتغالش به چیزهایی است که خدای تعالی او را به انجام آنها فرمان داده یا از آنها بازداشته است...این نخستین درجه‌ی پرهیزگاران است. ۱۹ـ قال الامام علی (علیه‌السّلام) العبودیة خمسة اشیاء: خلاء البطن، و قرائة القرآن، و قیام اللیل، و التضرّع عند الصبح و البکاء من خشیة الله. امام علی (علیه‌السّلام): بندگی در پنچ چیز است:اندرون از طعام تهی داشتن، قرآن خواندن، شب را به عبادت گذراندن و زاری کردن (به درگاه خداوند) هنگام صبح و گریستن از ترس خدا. ۸ - نقش عبادت در تکامل۲۰ـ مصباح الشریعة: قال الصادق (علیه‌السّلام): العبودیّة جوهرة کنهها الرّبوبیّة، فما فقد فی العبودیة وجد فی الربوبیّة، و ما خفی عن الرّبوبیة اصیب فی العبودیة مصباح الشریعة: امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: عبودیّت گوهری است که باطن آن ربوبیّت است؛ پس، آن چه در عبودیت نیست سود در ربوبیّت یافت گردد و آن چه در ربوبیت مخفی بماند در عبودیّت به دست آید. ۲۱ـ روی انّ اللّه تعالی یقول فی بعض کتبه: یا بن آدم! انا حیٌّ لا اموت، اطعنی فیما امرتک حتّی اجعلک حیّا لا تموت.یا بن آدم! انا اقول للشّیء: کن فیکون، اطعنی فیما امرتک اجعلک تقول للشّیء: کن فیکون روایت شده که خدای تعالی در یکی از کتاب‌های خود می‌فرماید: ای فرزند آدم! من زنده‌ای هستم که هرگز نمی‌میرم؛ از فرمان‌های من اطاعت کن تا تو را زنده‌ای قرار دهم که هرگز نمیری.ای فرزند آدم! من به هر چه بگویم هست شو، هست می‌شود.از فرمان‌های من اطاعت کن تا تو را چنان قرار دهم که به هر چه بگویی هست شو، هست شود. امام خمینی توجه به اسرار باطنی عبادات را برای رسیدن به حقایق آن ضروری دانسته، بر سالک لازم می‌داند که همه توجه خویش را در تصحیح ظاهر عبادت صرف نکند بلکه ظواهر عبادت را مقدمه رسیدن به حقایق باطنی آن بداند. ایشان بر این باور است که گروهی در این موضوع راه افراط پیش گرفته‌اند؛ مانند فرقه حشویه که اعمال و عبادات ظاهری را برای عوام دانسته‌اند و شماری نیز به تفریط افتاده، غیر از ظاهر عبادت، تمام مقامات و اسرار آن را انکار کرده‌اند. امام خمینی معتقد است آموزه‌های دین افزون بر معنای ظاهر (شریعت) حقایق و باطن‌های رازگونه (طریقت و حقیقت) دارند و هر سه با هم هماهنگ هستند و طریقت و حقیقت جز از راه شریعت حاصل نمی‌شوند [۳۴]
خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۰۱، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.
و شارع که افزون بر احکام ظاهری، بر احکام باطنی نیز تکلیف کرده است، این تکلیف برای کمال عبادت است و عقابی بر ترک آن مترتب نیست، ازاین‌رو ایشان برای رسیدن به کمال عبادت، توجه به اسرار باطنی را در عباداتی چون روزه، طهارت در نماز به‌ویژه اجزا و ارکان و متعلقات آن، مانند اذان و اقامه لازم دانسته است، بااین‌حال، ایشان، خاطرنشان کرده است که معرفت به اسرار عبادت، برای شمار‌اندکی اتفاق می‌افتد و اهل معرفت، مقدار کمی از آن را بیان کرده‌اند. به باور ایشان عبادت، مناسک دینی و ریاضات شرعیه آثار و کارکردهای رازگونه دارند که سبب می‌شود روح قوت گرفته شخص صاحب عزم شود همچنین ملکوت نفس بر جهت ملکی و قوای طبیعی او چیره شده، بدن و قوای طبیعی تابع و مطیع روح گردند تا آنجا که روح بدون مشقت و تکلف، قوای طبیعی را به کار وادارد یا از کار باز دارد، در این صورت قوای طبیعی بدن نیز مانند فرشتگان هستند که عصیان و نافرمانی نمی‌کنند و همه، ظاهر و باطن در تسخیر اراده الهی‌اند. تحقق این اثر در عبادات نیز به نسبت مشقتی که دارند متفاوت است. امام خمینی یکی از اسرار عبادت را حصول معارف الهی می‌دانند. [۳۷]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۷۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۹ - پانویس۱۰ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته شده از مقاله «عبادت در روایات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۰۶. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |